Przemoc wobec osób starszych i chorych. Na co zwrócić uwagę?

Dzisiejszy post ma charakter nie tyle poradnikowy co refleksyjny. Wiele mówi się o przemocy wobec dzieci, kobiet – słusznie, ale wciąż mało treści dotyczy osób starszych, a zwłaszcza tych z chorobami demencyjnymi. To specyficzna grupa, ponieważ choroba uniemożliwia reagowanie na zachowania przemocowe,  a co za tym idzie szukanie pomocy.

Badania zawarte w publikacji D. Jaszczak – Kuźmińska, Przemoc w rodzinie wobec osób starszych i niepełnosprawnych, MPiPS, Warszawa 2010, wskazują na to, że respondenci pytani o sytuacje przemocowe wobec seniorów, o których wiedzą wskazywali:

• izolowanie (46,7%),
• przemoc ekonomiczna (zabieranie pieniędzy – 51,5%)
• przemoc psychiczną (48,5%).

Przemoc w rodzinach respondentów wobec seniorów przejawiała się przez:

• izolowane (11,8%),
• wytykanie niepełnosprawności (13,2%).
• przemoc fizyczną (bicie, uderzanie – 10,6%),
• przemoc psychiczna – ośmieszanie, wyzywanie, zmuszanie do prac fizycznych (po 8,6%)
• ekonomiczna – zabieranie pieniędzy (9,3%).

Przerażającymi danymi są te, które wskazują a to, że 45% osób uważa, że nie należy się wtrącać w sytuacje przemocowe w czyjejś relacji.

70% nie reagowało widząc o takich sytuacjach.

Problem diagnozy przemocy wobec osób z demencją jest złożony, a dominującą kwestią jest to, że utrudniona jest komunikacja z chorym lub nie zawsze to co mówi jest prawdą. Konfabulacje, niemożność odróżnienia rzeczywistości od fikcji, zaniki pamięci, stany lękowe, zachowania agresywne lub skrajnie uległe mogą być wynikiem choroby mózgu.

Podstawą diagnozy jest więc obserwacja, a nie rozmowa z potencjalną ofiarą.

Warto sobie zadać pytanie: dlaczego opiekun zachowuje się przemocowo wobec chorego? Nie można usprawiedliwiać przemocy, ale należy ją zdiagnozować  i zrozumieć.  Często zachowania agresywne związane są z tzw. syndromem opiekuna, czyli wypaleniem opiekuńczym. Opiekun zmęczony, nieradzący sobie z emocjami, bez wsparcia narażony jest na to, że nie będzie reagował adekwatnie do problemu i sytuacji. To może sprawiać, że mimo troski o chorego, miłości wobec niego będzie zachowywał się w sposób krzywdzący podopiecznego. Przerwanie przemocy to pomoc opiekunowi.

Co powinno nas niepokoić?

Nie zawsze wszystko to co zostanie wymienione świadczy o przemocy wobec chorego, ale są to zakresy, w których warto zwrócić uwagę na sytuację seniora z którym mamy kontakt. 

Miejsce przebywania chorego – tu przede wszystkim chodzi o warunki jakie ma stworzone, czy miejsce pobytu jest to schludne, ciepłe, jasne czy może mimo wielkiego domu chory mieszka w części piwnicznej, żeby nie przeszkadzał reszcie rodziny. Jest to niestety autentyczny przykład.

Narracja rodziny o chorym – to jak i co rodzina mówi o chorym. Jeśli pojawiają się treści typu: "trzeba krzyknąć, żeby go do porządku doprowadzić", "pokarało nas opieką nad nią", "niech się w ogóle cieszy, że ktoś się nim zajmuje" to można przypuszczać, że chory może być zaniedbywany i stosowana jest przemoc psychiczna.

Reakcje chorego na poszczególne osoby – czasem ewidentnie widać, że chory reaguje na kogoś z rodziny, opiekunów lękowo. Nie zawsze ma to uzasadnienie, ale powinno wzbudzać naszą czujność.

Wygląd – określenie czy chory jest ogólnie zadbany, czy nie ma dziwnych śladów na ciele jak siniaki, otarcia, czy odzież, którą ma na sobie jest schludna, czysta, adekwatna do temperatury, czy nie jest skrajnie wychudzony.

Żywienie – podawanie posiłku i jego treść. Przede wszystkim czy chory je regularnie, czy jest karmiony jeśli tego wymaga, czy je zimne posiłki czy opiekun dba o to by były ciepłe i pożywne, czy ma warunki do spokojnego godnego spożywania posiłku.

Dostępność usług medycznych - leki, wizyty medyczne, opieka lekarska, gdy chory tego wymaga. Przede wszystkim czy opiekunowie reagują na dolegliwości bólowe, rany, pojawiające się odleżyny, czy umożliwiają choremu dostęp do usług medycznych.

Zakres decydowania – jeśli chory nadal może w pewnych zakresach decydować, czy jest mu to umożliwiane. 

Między przemocą a konieczną opieką nad chorym jest bardzo cienka granica. Przykładem tego mogą być dylematy np. kiedy zabranie pieniędzy choremu jest koniecznością, by płacić jego rachunki, a kiedy przemocą; kiedy uniemożliwienie decydowania jest podyktowany troską a kiedy przemocą.

Temat jest trudny i bardzo złożony, także ze względu na trudność interwencji wobec osoby z ograniczoną świadomością, nie mniej każda przemoc wymaga reakcji, diagnozy i działania…

Chory nie zareaguje sam, nie obroni się, nie będzie szukał pomocy. 

Ważna jest nasz reakcja i kiedy wiemy o przemocy powinniśmy o tym informować Miejski Ośrodek Pomocy Społecznej lub bezpośrednio policję (numer 997 lub 112), która zabezpieczy chorego i będzie wsparciem w organizacji pomocy na dalszych etapach.